BELGELERLE 6 EKİM 1923 İSTANBUL’un KURTULUŞU

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

BELGE I.

“Lozan Barış andlaşmasının imzalanmasını izleyen 1923 yılı Eylül ayında, Matbuat Genel Müdürlüğü AYIN TARİHİ adıyla süreli yayın çıkarmaya başlamıştır. Olayların yarı resmi blr tarihçesinin verildiği bu yayının  ilk cildinin ilk sayısının 7 sayfasında İstanbul’un boşaltılması olayı şöyle verilmektedir.”
İstanbul’un Tahliyesinin Seyahatı  Hulasası..
Lozan Muahedenamesinin ondördüncü faslını teşkil eden (Tahliye protokolü ve merbutu beyanname) mucibince ve “kıtaatı elhaletühazi (haIen), Türk arazisinin bazı aksamını işgal eden  düveli müttefika yani Fransa, Büyük Britanya ve İtalya Hükümetleri ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, milletlerinin amali sulhpervaranelerini bila tehir tatmin etmek emniyesini mütesaviyen perverde ettikleri cihetle …” Mondros Mütarekenamesinin salifülzikir yedinci maddesini vesile ittihaz ederek işgal ettikleri yerleri tahliyeye ister istemez razı  olmuşlardır. Tahliye protokolunun birinci maddesi mucibince «muhadei sulhiye ve diğer senedatın Büyiik Millet Meclisi Tarafından tasdik kılındığı düveli müttefikanın İstanbuldaki Fevkalâde Komiserlerine tebliğ edilir edilmez düveli mezkure kitaatı, kendileri tarafından işgal edilmiş olan arazinin tahliye ameliyatına tevessül edeceklerdir.»

Aynı protokolün ikinci maddesi de “Tahliye ameliyatının altı hafta zarfına ikmal” edileceğini tesbit ediyor.

Lozan Sulh Muahedenamesi 23 Ağuslos 1339 perşembe giünü aktedilen Büyük Meclis celsesinde tasdik edildi. Tasdik keyfiyeti aynı gece saat 10 ile 11.30 arasında İstanbul’daki İtilaf  Devletleri Komiserlerine tebliğ edildi.

Binaenaleyh tahliye protokolu mucibince 23-24 Ağustos 1339 tarihinden itibaren altı hafta zarfında ikmal edilmek üzere kuvvei işgaliyenin derhal tahliyesi ameliyatına ıptidar olundu.

KARA GÜNLERİN SON GÖLGESİ

Tahliye ameliyatının günü gününe hülasası:
23 Ağustos 1339 Perşembe: Sulh muahedenamesi henüz mecliste müzakere cdildiği halde Bostanci ve Maltepede bulunan İngiliz kıtaatı, kuvayı işgaliye kumandanlığından tahliye emrini almış olduklarından Hüsar ve Duc of Wellington alayları bulundukları yerleri tahliye ederek hamil bulunduklan 27 kıt’a top ile mühimmatı saireyi gemiye irkâb etmişlerdir. Tesellüm komisyonu Selahattin Adil Paşanın riyaseti altında içtima etmiştir.
24 Ağustos: Bostancı ve Maltepede tahliye olunan yerler memurlarımız tarafından tesellüm edilmiş ve Türk Erkanıharbiyesi ile müttefikin erkanıharbiyesi arasında teslim ve tesellüme dair müzakere cereyan etmiştir. Diğer cihetten de müttefikin kumandanları General Harrington’un riyaseti altında içtima ederek tahliye planını kararlaştlrmışlardır.
Aynı günde büyük bir nakliye gemisi ile üçüncü Hüsar alayı ve ikinci Yorkshir alayının bir kısmı Duc of Wellington alayının bazı bölükleri ve 26 ve 92 inci topçu bataryaları İstanbul limanından hareket etmişlerdir.
25 Ağustos: 39, 96 ve 97 inci İngiliz Bataryaları ile 29. Fırka zabitanı, ikinci Yorkshir alayına mensup fen ve istihkamm kıtaları Sibirya ve Somali Nakliye gemilerine irkâb ve tahrik edilmişlerdir.
26 Ağustos: Tahliye muamelatına devam edilmiş ve Golden Scotch kıtaları gemilere irkâb olunmuştur. Ayastafonostaki İngiliz kıtaatına ait eşya ve levazım ve 17 tayyare motoru ve teçhizatı altmış neferle beraber sevkedilmiştir.
27 Ağustos: İngiliz kıtaatından II. piyade taburu Poolond nakliye gemisi ile sevk edilmiştir. Çanakkale tahliyesine de devam edilerek, Archaber taburu ile ağırlıklar ve  birinci, ikinci. üçüncü bataryalar da ayni vapurla tahrik olunmuştur.
28 Ağustos: Sumrepil vapuru ile bir kısım mühimmat ve levazımat ve Bostancıda bulunan topçu alayının bakayası sevk edilmiştir.
Bahriyeye ait olan tüfek, cephane ve levazım vesaire teslim olunmuştur. Pierre Loti vapuru ile 500 Fransız efradı sevk olunmuştur. Şimdiye kadar dört gün zarfmda 8000 nefer ve ayni mik· tarda techizat sevk cdilmiştir. İlk defa hareket eden nakliye gemilerinin avdetine kadar sekiz günlük sukünet devam edecektir.
29 Ağustos: Maltepe ve Soğanlı arazisi kamilen tahliye olunmuştur.

30 Ağustos: Tahliye ameliyatı devam ederek ambarlardaki erzak ve mühimmat iskelelere naklolunmuştur.
31 Ağustos: Fransızlara ait üç vagon cephane ve İstanbul cihetinde Capitaine Moro’nun kumandası altındaki Fransız zabıta memurlarının evli olanlan hareket etmişlerdir. 207 ve 208 numaralı tayyare bölükleri zabitanı mufarakat etmiş ve Ingilizler Fenerbahçe civarında işgal ettikleri bilumum mevaki ve binalar ile Ortaköydeki erzak anbarını tahliye etmişlerdir.
1 Eylül: Kadıköyündeki otomobil tamirhanesi tahliye ve tarafımızdan tesellüm edilmiştir.
Meriç Havzasında bulunan 66. Fransız taburu ve Hadimköy ilerlerinde bulunan kıtaat İstanbul’a sevk ve Makrıköy ile Baruthanedeki top, mitralyöz ve zırhlı otomobiller tamamiyle sevke hazır bir haIe konulmuştur.
Reşadiye köyündeki kıtalar hazırlıklarını ikmal etmişlerdir.
Bize ait olup da vaktiyle alınmış olan esliha ve cephaneler teslim olunmaktadır.
2 Eylül: 77. Fransız alayı ile 12. Senagal alayından birer tabur hareket etmiştir.
3 Eylül: Kilya’dan Hekiya vapuru (di baz ciment) ile 6. Topçu  alayını hamilen Cebelüttarıka hareket etmiştir.
4 Eylül: İngilizler Çanakkale’den, Fransızlar İstanbul’dan olmak üzere birer tabur efrad sevkeylemiştir. Fransızların sevk ettigi II. Senagal alayının taburudur.
5 Eylül: Egypte Vapuru İrlanda taburunu hamilen Cebelüttarıka müteveccihen ve Cardın vapuru da bir miktar levazımı harbiye alarak hareket etmişlerdir.
Çanakkale mıntıkasında BOX alayının bir taburu ile Hassa İskoç taburu ve bir miktar muhtelif kıtalara ait asker ile top İngiltereye müteveccihen hareket etmiştir.
Sirkecide işgal altında bulunan ihracat gümrüğünün bir kısmı ve Okmeydanındaki telsiz telgraf istasyonu ile telsiz telgraf makineleri de teslim alınmaktadır. Hususi mebaniden olan evlerin teslimi hitam bulmuş ve merkez ve zabıta memurları huzuru ile sahiplerine teslim edilmiştir.
Ayastafenostan Fransız ve İngiliz kıtalarının levazımatı harbiyesinin nakline devam edilmektedir.
6 Eylül: Tahliye devam etmekte olup bir kısım mebanii umumiye hükümetçe tesellüm edilmiş, bazı mebanii hususiye sahiplerine iade olunmuştur.
7 Eylül: Çanakkaledc İngiliz Kıtaatı bütün ağırlık. cephane, toplarını ve kısmen askerlerini nakletmişler ve Fransız kıtaatı da tahliyeye başlamışlardır.
8 Eylül: Ok Meydanındaki Bahriye telgraf istasyonunun mütebaki malzeme ve cihazı kamilen teslim alınmıştır. Çanakkaledeki bilumum mebanii hususiye ve resmiye yalnız bir kışla müstesna olmak üzere kamilen tahliye ve tesellüm olunmuştur.
9 Eylül: Fransızlar Ayasofya civarındaki mebanii hususiye ve emiriyenin de tahliycsine başlamışlardır. Gülhanedeki paviyon ve barakalarla zabtiye kapısı ahırları ve Demirkapıdaki kışlanın tahliyesi hitam bulmuştur. Maslak Kasrı lngilizler tarafından tahliye ve tarafımızdan tesellüm edilmiştir. Talat Paşanm konağı tahliye edilmiştir.
10 Eylül: Karaağaçta bulunan Fransız  kıtaatı  askeriyesinden 12. alaya mensup Chasseurs d’Afrique namındaki süvari bölüğü vapuru irkâb ve sevk edilmişlerdir.  Yarın Rami köyündeki ondördüncü Afrika Grubu topçularından birbuçuk batarya gidecek ve ayın onüçünde Ramide Topçulardan kimse kalmayacaktır.
11 Eylül: Zeytinburnu fabrika ve depoları Fransızlar tarafından tahliye edilmiştir. Gülhanedeki cephane depoları ve Rami deposu, Makrı köyündeki bez fabrikası tahliye edilmiş ve tarafımızdan tesellüm olunmuştur. Cumartesi günü de Davutpaşa ve Metris esliha ve cephane dcpoları tesellüm olunacaktır. Dün tahliye ve tesellüm olunan mebani meyanında Karaağaç, Çobançeşme topçu ve piyade ambarları ile Piripaşa istihkam unbarı vardır. Mütareke senelerinde Zonguldak civarında tevkif edilen Mersin Vapuru da Fransızlar tarafından tahliye ve tarafımıza tesellüm edilmiştir.
12 EylüI: Bu hafta en ziyade Fransızların ibrazı faaliyet eylediği hafta olmuş vc kuvvetlerinin üçte ikisi sevk edilmiştir. İngilizlerin de şimdiye kadar sevkettikleri kıtaatın miktarı, kuvvet· Ierinin üçte ikisi derecesindedir. Kuvvetleri pek az olan italyanlar 313 numaralı taburlarını sevketmişlerdir. Dün tesellüm alınan mahaller Eyüpte Bahariye araba fabrikasl. Davutpaşa, Rami Kışlası cephanelikleri ve mühimmat depolarıdır.
13 EylüI: Tersaneler ve havuzlar düveli itilafiye bahriye zabıtanı tarafından tesellüm heyetimize teslim olunmuştur. Louis Cressenet ve Pierro Loti vapurları ile top atları, mitralyöz esterleri ve bir miktarda piyade efradı sevkedilmiştir. Lamartine vapuru bugiin Fransız askerlerini hamil olduğu halde Fransaya hareket etmiştir. İngilizler de tahliyeye kemali faaliyetle devam etmektedir. Galata rıhtımından büyük bir İngiliz nakliye gemisi bir çok malzemei harbiyeyi hamil olduğu halde akşam hareket edecektir.
14 Eylül: Dün Ekererinoslav vapuru İstanbuldan ve Kilyostan asker alarak programı haricinde Mısır fevkalade bir sefer yapmıştır. Vapur İstanbul’dan birkaç kıta ile zabitaı askeriye ve Kilyostan bir takım kıtaat ile telsiz  telgraf malzemelerini almıştır. Son üç vapurun program dahilinde hareketleri tesri edilmiştir. Fransızlar da kemali faaliyetle tahliyeye devam etmektedirler. Karaağaç bu sabah tarafımızda tesellüm cdilmiştir. Bozcaada ve İmrozun tahliyesini müteakip tesellüm muamelesini yapmak için bir heyet izam edilmiştir.
15 Eylül: Eyüpteki Rami kışlası dün tarafımızdan tamamen . teslim alınmıştır. Fransızların birkaç günden beri vapurları  rakiben sevkedilmekte olan Senagal alayının bakiyesi dün bir Fransız vapuru ile sevkolunmuştur. Senagal alayı tamamen sevkedilmiş olduğundan bugünlerde diğer taburların sevkiyatına başlanacaktır.
16 Eylül : Makrıköy istasyonunun yanındaki Zuhuri Baba Karakolu ile diğer bir karakol. Makrıköydeki Fransızların Merkez kumandanlığı diye kullandıkları bina, Kömürciyanın evi ve Halil Beye ait bir bina ile Reşadiye kışlaları vc bu civardaki Ali Haydar Mithat Beye ait arazi tahliye olunmuştur.
17 Eylül: Dün Çanakkale boğazının Anadolu cihetinin tahliyesine devam edilmiş ve son kalan topçu kıtaatı vapurlara irkâb edilmiştir. Son kıtaatın hareketiyle  Çanakkalenin Anadolu mıntıkası tamamen tahliye ve tesellüm edilmiş bulunmaktadır.
İngilizlerin Kağıthane, Maslak ve Büyükdere havalisindeki nakliyatı  büyük bir faaliyetle devam  etmektedir. Beyoğlu mıntıkasında İngilizler işgal ettikleri mevaki ve mebanideki ağırlıklarını nakletmektedirler. Fransızlar Çanakkalede Kilitbahirdeki 56 ve 25 numaralı tabiyeleri ve yine aynı mevkideki istihkam kışlasını tamamen tahliye, protokolünde münderiç müddet mucibince 5 teşrinevvel nısfılleylinde ikmal edilmiş bulunacaktır.
İngilizlerin tahtı işgalinde bulunan Fenerbahçedeki bağçe. barakalar, çiftehavuzlardaki arsa, barakalar, Fenerbahçedeki  mesire mahalli ile arsa, Kalamıştaki gazino, Göztepedeki taşmektep mahalleri tamamcn tahliye edilmiştir.
18 Eylül: Fransızlar Trakyadan gelen Faslı ve Cezayirli müslüman askerleri de rıhtımda bulunan vapurlara irkâb etmişlerdir. Çanakkalede Anadolu cihetinde Mecidiye istihkamatı ile dekovilleri ve depoları tamamen tesellüm edilmiştir.
19 Eylül: İngilizlerin iki, Fransızların ve İtalyanların birer taburundan az efradı kalmış, diğerleri kamilen sevkedilmiştir. Bunlar da tahliye merasiminde hazır bulunacaklardır. Tahliye, kemali faaliyetle devam etmektedir.
20 Eylül: İtalyanlar Beyoğlunda işgal ettikleri mebanii husisiyedeki ağırlıklarının kısmı azamını dün Tophane rıhtımına nakil ve gemilere tahmil etmişlerdir. Esasen İtalyan kuvvetlerinin tahtı işgalinde bulunan binalar pek az olduğundan İtalyan tahIiyesi de teşrinievvelin ikisinde hitam bulacaktır.
İngilizler dün Maslaktaki seyyar kararkâhta kalan son eşya ve malzemei askeriyeyi Tophaneye nakletmişlerdir. Kağıthane ve Büyükdere havalisinde ağılık nakliyatı devam etmiştir. Tophane rıhtımı civarında cem ve teksif edilen eşya iki güne kadar avdet edecek gemilere tahmil edilecektir. İngilizler Beyoğlunda işgal ettikleri binaların kısmı azamını tamamen tahliye etmişlerdir. Boşalan bu binalardan eşhası hususiyeye ait olanIarın yarından itibaren sahiplerine teslimine başlanacaktır.
Fransız kıtaatının tahliyesi elyevm en faal devresinde bulunmakta ve Sarayburnu ile Ayastafanostan tahmil edilen gemiler hergün Fransaya hareket etmektedir. Dün de Sarayburnundan ve Süleymaniye kışlasından nakil edilen eşyayı askeriye ile mebanii hususiyeden getirilen ağırlıkları hamilen iki Fransız  nakliye vapuru hareket etmiştir.
Fransızların tahliye ameliyatına müteallik olarak İstanbul kumandanlığınca düşünülen ve müşkülat tevlit eden bir mesele vardır.
21 Eylül: Bozcaada, tesellüm heyetimiz tarafından tesellüm edilmiştir.
22 Eylül: Gülhanede Sarayyolu üzerinde bulunan işaretli mühimmat anbarının dört deposu Fransızlar tarafından tahliye ve İstanbul kumandanlığı tarafından, tesellüm edilmiştir.  Fransız süvari müfrezesi tarafından işgal olunan Çırağan Sarayı tahliye ve Makrıköyündeki mebanii hususiye ve emiriye tahliye ve teslim edilmiştir.
23 Eylül: Evvelki gün Fransızlardan Ahırkapı otomobil tamirhaneleri ve Gülhanede dört depo ile Çırağan sarayının bir kısmı teslim alınmıştır. Dün de İngiliz kuvayı havaiyesinden tahliye edilen Nişantaşındaki merhum Sait Paşa Konağı teslim alınmıştır. Elyevm şehrimizde Fransızların iki, İngilizlerin üç taburları ile İtalyanların bir taburdan az kuvvetleri kalmıştır. Bugün Fransızlar Makrıköyünde bazı hususi mebaniyi tahliye ve tesellüm edeceklerdir. Beyazıttaki eski jandarma dairesi 2 teşrinevvelde tahliye olunacaktır. Elyevm Meriç boyunda, Çatalca ve HadImköyünde tek bir ecnebi askeri kalmamıştır. Çanakkalede kalan son 250 kişiden mürekkep bir İngiliz taburu da sevkedilmiştir. Bu suretle Çanakkale ve Boğazların Anadolu sahili kamilen tahliye edilmiş, yalnız mezarlıkların muhafazasına memur birkaç gaynmüsellah efrad kalmıştır. Boğazın Rumeli cihetinde ise, elyevm Kilidbahirdeki küçük bir Fransız müfrezesinden başka kimse kalmamıştır.
Şu satırların okunduğu günler … düşmanlarımız bir daha dönmemek üzere memleketimizden çekilmiş bulunacaklardır.
Kaynak: İlhami SOYSAL Kurtuluş Savaşı’nda İŞBİRLİKÇİLER. Gür Yayınları

BELGE II.

Mütareke esnasında Türkiye’deki İngiliz askeri birliklerinin kumandanı General Harrington’un İngiliz Hükümetine gönderdiği raporun İstanbul’un Tahliyesiyle ilgili  bölümü:

LOZAN GÖRÜŞMELERİNDEKİ İNKİTADAN SONRA

İsmet Paşa ile Lozan’dan Ankara’ya avdet ederken görüşmek fırsatını elde ettim. Bu mülakatında müşarühileyhin hakikaten muslihane bir sureti tesfiyeyi samimiyetle arzu ettiği intibaını hasıl ettim. Lozan’da ahvalin bir neticei sulhiyeye pek ziyade yaklaşıldığı ve bir sureti tesfiye bulunması ümitleri vardı.
Son dokuz ay müttefiklerin askeri kuvvetleri için kolay olmadı. Ankara Hükümeti bütün bu müddet zarfında işgali tanımaktan istinkaf eder ve yalnız mevcudiyetimizi kabul ederdi. Bu hal muhtelif hadiselere sebeb oldu.
Müttefik Kuvvetler Generalleri, kendi kıtaları aleyhinde ha­rekette bulunacak herhangi bir şahsı muhakemeye selahiyetli olduklarında israr etmek mecburiyetinde kaldılar. Refet Paşa her ne kadar bu hakkımızı kabul ve teslim etmişse de Ankara Hü­kümeti bu hakkımızı kabul ve tasdik etmekten istinkâf ediyordu.
Lozanda bütün mesail hakkında itilaf olduğuna ve sulhun derdesti imza bulunduğuna ve bütün müttefik kıtalarının sulhun Ankara’ca tasdikinden altı hafta zarfında İstanbul’u terk ve tah­liye edeceklerine dair olan haberi memnuniyetle aldık.
Türk kumandanı askerisi Selahaddin Paşayı resmen ziyaret ederek Türkiye için iyi bir sulh ve refah temennisinde bulundum ve müttefik kıtaatın bilâ hadise ve en iyi hatıralarla İstanbul’dan mufarakatına hadim mesaiye yardım etmesini rica ettim. Müt­tefik generalleri, kıtaat arasında mevzu olan hürmeti mütekabile vc selam merasiminin Türk ordusuna da teşmiline karar verdi. Selahaddin Adil Paşa, müsaraaten ricamı  kabul etti ve hemen lazım gelen emirleri verdi.
TAHLİYE NASIL YAPILDI?

Tahliyenin tarzı icrasından bahsetmeksizin bu raporuma nihayet vermek istemem. Lozan muahedesinin Türkiye tarafından tasdik edidiğinden 23 Ağustos akşamı resmen haberdar oldum. İngiliz kıtaatının tahliye ameliyesi ertesi günden başladı ve ni­hayetine kadar da mevcut plan ve proje dahilinde icra edildl. Bütün tahliye devresi esnasında en küçük bir hadise bile vuku bulmamıştır. Fazla eşyamız hilaliahmere satılmış ve iyi bir halde teslim edilmiştir. Müttefiklerln elinde bulunan Türk  mühimmatı har­biyesi de Lozan anlaşması mucibince Türklere teslim edilmiştir.

TAHLİYE MERASİMİ

Tahliyenin hitamı mutantan merasim ile icra edilmiştir. Müttefiklerin her biri bu merasim  için yüzer kişilik bir müfreze tahsis ettikleri gibi, Türkler de  yüz kişilik bir müfreze ile mera­sime iştirak etmişlerdir.

Üç müttefik general bu müfrezeleri teftiş etmişlerdir. Üç müttefik bandıraları ile Türk bayrağı  müttefik generallerin önün­den geçmiş ve selamlanmıştIr. Ayni zamanda her milletin milli marşı muzıka tarafından terennüm edilmiştir.
Bu merasim, müttefiklerin bandıralarının indirilmesi ve Türk bayrağının keşidesi merasimi idi. Bu merasimin hitamından sonra fevkalade komiserleri, heyeti diplomasiyeyi, Türk Generali Selahaddin Adil Paşayı selamladık ve her general kendi hü­kümetine mensup gemiye çekildi. Ben de Arabic Vapuruna bin­dim. Generallerin râkip olduğu gemiler müttefik harp sefinelerl  arasından geçerek müfarakat etmişlerdir ..

Generallerin râkip ol­duğu gemileri derhal müttefik donanmaları takip etmiştir.
Bu suretle Müttefikin işgali hitam bulmuştur.
General HARRİNGTON